Jej najstarsze fragmenty pochodzą z czasów panowania opolskich Piastów. Dzisiaj opolska katedra jest najważniejszą świątynią diecezji opolskiej i rozpoznawalnym symbolem miasta. Pierwszy kościół według tradycji miał powstać w tym miejscu za czasów późniejszego polskiego króla Bolesława Chrobrego w latach 1002-1005. W 1024 roku biskup wrocławski Klemens miał temu kościołowi przekazać rzecz niezwykle cenną, przechowywaną tu do dziś: relikwie Drzewa Świętego Krzyża, przywiezione do Wrocławia przez świętego Emeryka, syna króla węgierskiego świętego Stefana.Według innej historycznej wersji relikwie te przywiózł do Opola z wyprawy krzyżowej książę Kazimierz Opolski. Ten sam, który w 1217 roku dokonał lokacji miasta. Jedno jest pewne – relikwie te trafiły do opolskiej świątyni i są w niej przechowywane przez blisko tysiąc lat, do dzisiaj. Posiadanie relikwii znacznie podniosło rangę świątyni i opolskiego grodu. Fakt ten był dla miasta tak ważny, że miał wpływ na utworzenie herbu. Jego twórcy połączyli w nim piastowskiego orła właśnie z połową krzyża świętego. Około 1232 roku przy opolskim kościele powstała kapituła kolegiacka, tym samym kościół stał się kościołem kolegiackim. To również sprawiło, że w połowie XIII wieku zaistniała konieczność wzniesienia większej świątyni. Rozbudowę ukończono dzięki hojności księcia Bolesława I w 1295 roku. Zbudowana została w stylu późnoromańskiej bazyliki.
To za czasów księcia Jana Dobrego kościół został odbudowany i przebudowany na styl późnogotycki. Rozbudowano wtedy dwie boczne nawy, zrównując je w długości z prezbiterium. Do korpusu katedry dobudowano boczne kaplice ze strony północnej i południowej. Jest to świątynia trzynawowa. Ma 60 metrów długości i 26 metrów szerokości. Gdy już wejdziecie do środka zwróćcie koniecznie uwagę na jego piękne sklepienie, ołtarz główny, prastarą kamienną chrzcielnicę – najstarszy zabytek w świątyni oraz cudowny obraz Matki Bożej Opolskiej, ukoronowany w 1983 r. przez Jana Pawła II. Godne uwagi są również spiżowe wrota świątyni. Ufundowane zostały w roku 1997, w tysięczną rocznicę śmierci św. Wojciecha oraz z okazji jubileuszu 700-lecia istnienia parafii. Widać na nich postaci biblijne i takie, które są historią kościoła, Polski i miasta.